نکاتی که درباره سیم ارت نمی‌دانستید

سیم ارت در ساختمان

در پروژه‌های ساختمانی، اجرای سیستم ارت یکی از اقدامات حیاتی و غیرقابل‌چشم‌پوشی در حوزه تأسیسات برقی محسوب می‌شود. سیم ارت در ساختمان وظیفه انتقال ایمن جریان‌های نشتی یا اضافه بار ناشی از خرابی تجهیزات را به زمین بر عهده دارد و نقش مهمی در جلوگیری از خطر برق‌گرفتگی ساکنان ایفا می‌کند. این سیم به‌طور مستقیم با چاه ارت یا صفحه ارت متصل شده و از طریق یک مسیر رسانای مطمئن، انرژی اضافی را به زمین تخلیه می‌کند.

هنگام طراحی سیستم برق ساختمان، مهندسان برق همواره بر رعایت استانداردهای ملی و بین‌المللی در نصب سیم ارت تأکید دارند. از جمله نکات مهم، استفاده از سیم با سطح مقطع مناسب، مسیرکشی اصولی و پرهیز از هرگونه اتصال نامطمئن است. چنانچه اتصال سیم ارت در نقاط مختلف ساختمان به درستی انجام نشود، ممکن است در مواقع بروز خطا، جریان نشتی به‌جای تخلیه در زمین، به مسیرهای ناخواسته منتقل شود که این موضوع خطرات جدی را به همراه دارد.

در ساختمان‌های مدرن، سیم ارت به تمام پریزها، تجهیزات ثابت مانند آبگرمکن برقی، کولر آبی، اجاق برقی و ماشین لباسشویی متصل می‌شود. این کار باعث می‌شود که در صورت بروز مشکل در هر بخش، مسیر امن تخلیه جریان وجود داشته باشد. به همین دلیل، اجرای دقیق و اصولی سیم‌کشی ارت از مرحله ساخت اولیه ساختمان، اهمیت بالایی دارد و باید توسط تکنسین‌های مجرب انجام شود.

سیم ارت چه رنگی است؟

بر اساس استانداردهای بین‌المللی IEC و استاندارد ملی ایران، سیم ارت معمولاً با روکش به رنگ سبز یا ترکیب سبز و زرد تولید می‌شود. این ترکیب رنگی به نصابان و تعمیرکاران کمک می‌کند تا بدون نیاز به تست‌های الکتریکی، بتوانند به‌سرعت سیم ارت را شناسایی کنند. نکته مهم این است که در برخی کشورها رنگ سیم ارت ممکن است تفاوت داشته باشد، اما در ایران، سبز یا سبز-زرد انتخاب استاندارد است.

انتخاب این رنگ‌ها کاملاً هدفمند است؛ زیرا سبز و زرد به ندرت برای دیگر سیم‌ها استفاده می‌شود و احتمال اشتباه گرفتن سیم ارت با سیم فاز یا نول را کاهش می‌دهد. در سیم‌های سبز-زرد، بخش عمده سطح سیم به رنگ سبز و بخش دیگر به رنگ زرد است. این طرح راه‌راه حتی در شرایط نور کم یا محیط‌های کاری شلوغ نیز به‌راحتی قابل تشخیص است.

با این وجود، تشخیص سیم ارت صرفاً بر اساس رنگ نباید تنها معیار باشد، زیرا در برخی پروژه‌های قدیمی ممکن است رنگ‌بندی سیم‌ها رعایت نشده باشد. در چنین مواردی، برای اطمینان از عملکرد سیم ارت، استفاده از ابزارهای تست مانند مولتی‌متر یا تستر ارت ضروری است.

سیم ارت کولر آبی

در کولرهای آبی، وجود سیم ارت اهمیت بسیار بالایی دارد زیرا این دستگاه‌ها اغلب در محیط‌های مرطوب و در معرض تماس مستقیم با آب کار می‌کنند. رطوبت می‌تواند باعث نشت جریان و افزایش خطر برق‌گرفتگی شود. سیم ارت با اتصال بدنه فلزی کولر به زمین، هرگونه جریان نشتی را به‌سرعت تخلیه کرده و از آسیب به کاربر جلوگیری می‌کند.

در ساختار سیم‌کشی کولر آبی، معمولاً سه رشته سیم وجود دارد: سیم فاز، سیم نول و سیم ارت. سیم ارت این دستگاه اغلب به رنگ سبز یا سبز-زرد است و از موتور کولر و بدنه فلزی عبور داده می‌شود تا هرگونه ولتاژ ناخواسته به زمین منتقل شود. اگر کولر فاقد سیم ارت باشد یا این سیم به‌درستی نصب نشده باشد، خطر شوک الکتریکی حتی در صورت لمس بدنه کولر وجود خواهد داشت.

یکی از اشتباهات رایج در نصب کولر آبی این است که برخی نصاب‌ها به‌دلیل نبود چاه ارت، سیم ارت را به لوله آب یا بدنه فلزی ساختمان متصل می‌کنند. این روش نه‌تنها ایمن نیست، بلکه می‌تواند باعث برق‌دار شدن بخش‌های فلزی دیگر ساختمان شود. بهترین راه، اجرای سیستم ارت استاندارد و اتصال مستقیم کولر به آن است.

سیم ارت ماشین لباسشویی کجاست؟

ماشین لباسشویی یکی از پرمصرف‌ترین لوازم خانگی است که با آب و برق به‌طور هم‌زمان سروکار دارد، بنابراین وجود سیم ارت در آن یک الزام ایمنی است. سیم ارت ماشین لباسشویی معمولاً در پشت دستگاه و در محل اتصال کابل برق قرار دارد. این سیم از داخل کابل اصلی دستگاه تا بدنه فلزی ماشین کشیده شده و از طریق پریز ارت ساختمان به چاه ارت متصل می‌شود.

در ساختمان‌هایی که فاقد سیستم ارت استاندارد هستند، متأسفانه برخی افراد برای کاهش هزینه، سیم ارت ماشین لباسشویی را به لوله آب یا شوفاژ متصل می‌کنند. این روش بسیار خطرناک است و در صورت وجود نشتی جریان، می‌تواند باعث برق‌دار شدن آب یا بخش‌های فلزی دیگر خانه شود. چنین اتصالی به‌جای حفاظت، خطرات بیشتری ایجاد می‌کند.

برای اطمینان از عملکرد صحیح سیم ارت ماشین لباسشویی، می‌توان از یک فازمتر یا مولتی‌متر استفاده کرد تا مقاومت بین بدنه دستگاه و زمین اندازه‌گیری شود. مقاومت بالا نشان‌دهنده نقص در اتصال ارت است و باید بلافاصله توسط تکنسین برطرف شود.

سیم ارت تیر برق

سیم ارت در تیر برق یکی از اجزای حیاتی سیستم توزیع برق شهری و روستایی محسوب می‌شود که نقش آن تنها محدود به حفاظت یک دستگاه یا یک ساختمان نیست، بلکه وظیفه دارد ایمنی کل شبکه را در برابر خطرات احتمالی تضمین کند. در سیستم برق‌رسانی، تیرهای برق معمولاً نه‌تنها حامل سیم‌های فاز و نول هستند، بلکه به‌عنوان بخشی از زیرساخت حفاظتی، دارای سیم ارت یا سیستم ارتینگ نیز می‌باشند. این سیم ارت به زمین متصل شده و در مواقع بروز خطا یا صاعقه، جریان اضافی را با سرعت بسیار بالا به زمین منتقل می‌کند تا از آسیب به تجهیزات شبکه و مصرف‌کنندگان جلوگیری شود.

در بسیاری از مناطق، به‌ویژه نقاطی که احتمال صاعقه زیاد است، سیم ارت تیر برق به‌صورت مستقیم به یک میله یا الکترود زمین که در پای تیر نصب شده، متصل می‌شود. این اتصال به گونه‌ای طراحی می‌شود که مقاومت زمین بسیار کم باشد تا مسیر انتقال جریان خطا به زمین همواره آماده و مطمئن باقی بماند. وظیفه دیگر این سیم، حفاظت از ترانسفورماتورهای نصب‌شده روی تیر یا تجهیزات کنترلی و مخابراتی است که در معرض اضافه ولتاژهای ناگهانی قرار می‌گیرند.

در هنگام طراحی و اجرای سیم ارت برای تیر برق، استانداردهای سختگیرانه‌ای رعایت می‌شود. انتخاب جنس سیم، قطر مناسب، نحوه اتصال و حتی روش دفن یا نصب میله ارت، همگی در عملکرد نهایی این سیستم تأثیر مستقیم دارند. در صورتی که سیم ارت تیر برق به‌درستی اجرا نشود، خطر برق‌گرفتگی در محدوده تیر، سوختن تجهیزات حساس، و حتی اختلالات گسترده در شبکه برق‌رسانی افزایش پیدا می‌کند. به همین دلیل شرکت‌های توزیع برق معمولاً تیم‌های تخصصی برای بازرسی و تست دوره‌ای این سیستم دارند تا اطمینان حاصل شود که سیم ارت تیر برق در شرایط ایده‌آل عمل می‌کند و نقش خود را به بهترین شکل در حفاظت از شبکه و مصرف‌کنندگان ایفا می‌نماید.

سیم ارت در تابلو برق

سیم ارت در تابلو برق یکی از اصلی‌ترین اجزای حفاظتی محسوب می‌شود که به‌صورت مستقیم با ایمنی کل سیستم برق ساختمان و تجهیزات متصل به آن ارتباط دارد. در هر تابلو برق، چه در مقیاس صنعتی و چه خانگی، بخشی به نام شینه ارت تعبیه می‌شود که تمام سیم‌های ارت مدارها به آن متصل می‌شوند. این شینه، از طریق هادی زمین به چاه ارت یا سیستم ارتینگ ساختمان وصل شده و وظیفه دارد در صورت بروز نشتی جریان یا اتصال کوتاه، مسیر ایمنی برای هدایت جریان به زمین فراهم کند. نتیجه این عملکرد، کاهش خطر شوک الکتریکی برای افراد و جلوگیری از آسیب دیدن دستگاه‌های برقی است.

طراحی سیم ارت در تابلو برق باید مطابق با استانداردهای ملی و بین‌المللی باشد. برای مثال، مقطع سیم باید به‌اندازه‌ای انتخاب شود که توانایی عبور جریان‌های خطا را بدون داغ شدن یا آسیب دیدن داشته باشد. همچنین جنس سیم معمولاً مسی با روکش سبز یا سبز-زرد است تا به‌راحتی از سایر سیم‌ها تشخیص داده شود. اتصال صحیح این سیم به شینه ارت و سپس به سیستم زمین از نظر ایمنی حیاتی است؛ کوچک‌ترین شل بودن اتصال یا خوردگی در محل ترمینال می‌تواند کارایی کل سیستم ارت را کاهش دهد.

در فرآیند نصب و بهره‌برداری از تابلو برق، بازرسی و تست دوره‌ای سیم ارت اهمیت ویژه‌ای دارد. این تست‌ها معمولاً با دستگاه‌های مخصوص اندازه‌گیری مقاومت زمین انجام می‌شوند تا اطمینان حاصل شود مسیر ارت همچنان سالم و کم‌مقاومت است. در پروژه‌های بزرگ، مهندسان برق حتی مسیرهای پشتیبان (Backup) برای ارت پیش‌بینی می‌کنند تا در صورت خرابی یا قطع مسیر اصلی، حفاظت قطع نشود. در نهایت، سیم ارت در تابلو برق، یک بخش جانبی یا فرعی نیست، بلکه ستون فقرات ایمنی کل سیستم محسوب می‌شود و بی‌توجهی به آن می‌تواند خسارات جانی و مالی جدی به همراه داشته باشد.

تشخیص سیم ارت از نول

تشخیص سیم ارت از سیم نول در نگاه اول شاید ساده به نظر برسد، اما در عمل نیازمند دقت و رعایت اصول ایمنی است. اولین و رایج‌ترین روش شناسایی، توجه به رنگ عایق سیم‌هاست. طبق استانداردهای رایج، سیم ارت معمولاً دارای روکش سبز یا سبز-زرد است، در حالی که سیم نول اغلب با رنگ آبی یا در برخی موارد سفید مشخص می‌شود. این رنگ‌بندی برای نصاب‌ها و تعمیرکاران طراحی شده تا در فرآیند سیم‌کشی یا تعمیرات، بتوانند بدون خطا نوع سیم را تشخیص دهند. با این حال، نباید فراموش کرد که در بسیاری از ساختمان‌های قدیمی این استاندارد رعایت نشده یا با گذشت زمان تغییر رنگ سیم اتفاق افتاده است.

از نظر عملکرد، تفاوت مهمی بین سیم ارت و نول وجود دارد. سیم نول بخشی از مدار الکتریکی است و جریان الکتریکی در شرایط عادی از آن عبور می‌کند. اما سیم ارت تنها در مواقع بروز نشتی یا خطا وارد عمل می‌شود و وظیفه آن هدایت جریان اضافی به زمین است تا از خطر برق‌گرفتگی یا آسیب به تجهیزات جلوگیری شود. به همین دلیل، تست ولتاژ روی سیم نول معمولاً وجود ولتاژ نزدیک به صفر نسبت به زمین را نشان می‌دهد، اما سیم ارت در حالت نرمال هیچ ولتاژی ندارد مگر در شرایط خطا.

برای تشخیص دقیق، می‌توان از ابزارهایی مانند فازمتر، مولتی‌متر یا تستر مقاومت زمین استفاده کرد. یک روش ایمن، اندازه‌گیری مقاومت بین سیم مورد نظر و یک نقطه ارت معتبر است؛ سیم ارت باید مقاومت بسیار پایینی نسبت به زمین داشته باشد، در حالی که سیم نول به دلیل اتصال به شبکه برق، ممکن است در تست ولتاژ، اختلاف‌پتانسیل کمی نسبت به فاز نشان دهد. با این حال، تأکید می‌شود که هرگونه تست باید توسط فردی آشنا به اصول برق و با رعایت کامل نکات ایمنی انجام شود، چرا که اشتباه در شناسایی این سیم‌ها می‌تواند منجر به برق‌گرفتگی یا آسیب جدی به تجهیزات شود.

فرق سیم ارت با سیم معمولی

تفاوت اصلی سیم ارت با سیم معمولی، در وظیفه و نقش آن در سیستم برق‌رسانی است. سیم معمولی، مانند سیم فاز یا نول، بخشی از مدار الکتریکی فعال محسوب می‌شود و جریان الکتریکی در شرایط عادی از آن عبور می‌کند. این سیم‌ها برای انتقال انرژی بین منبع تغذیه و مصرف‌کننده طراحی شده‌اند. اما سیم ارت یک سیم حفاظتی است که در حالت عادی هیچ جریانی از آن عبور نمی‌کند و تنها در مواقع بروز نشتی یا خطای الکتریکی وارد عمل می‌شود. هدف اصلی سیم ارت، حفاظت از جان افراد و جلوگیری از آسیب به تجهیزات برقی است.

از نظر ساختار فیزیکی نیز سیم ارت می‌تواند با سیم‌های معمولی تفاوت داشته باشد. این سیم معمولاً از مس یا آلومینیوم با هدایت الکتریکی بالا ساخته می‌شود تا در لحظه بروز خطا بتواند جریان زیاد را به زمین منتقل کند. رنگ‌بندی آن طبق استانداردهای بین‌المللی معمولاً سبز یا ترکیب سبز و زرد است تا به راحتی از سایر سیم‌ها قابل تشخیص باشد. در مقابل، سیم‌های فاز و نول دارای رنگ‌بندی متفاوت (مانند قرمز، مشکی یا آبی) هستند و نقش اصلی‌شان تأمین و برگشت جریان الکتریکی در مدار است.

از دیدگاه ایمنی، نبود سیم ارت یا استفاده نادرست از آن می‌تواند خطرات جدی ایجاد کند. سیم معمولی هیچ نقشی در حفاظت در برابر برق‌گرفتگی ندارد، اما سیم ارت با انتقال سریع جریان اضافی به زمین، ولتاژ خطرناک را از روی بدنه فلزی وسایل برمی‌دارد. به همین دلیل، در تمام پروژه‌های ساختمانی و صنعتی، استفاده از سیم ارت استاندارد یک الزام قانونی و فنی است، در حالی که سیم‌های معمولی صرفاً وظیفه انتقال انرژی را بر عهده دارند.

روش تست سیم ارت

تست سیم ارت یکی از مراحل حیاتی در بازرسی و نگهداری سیستم‌های برق‌رسانی است که اطمینان می‌دهد این مسیر حفاظتی در مواقع خطر عملکرد صحیحی دارد. در حالت استاندارد، سیم ارت باید مقاومت بسیار کمی نسبت به زمین داشته باشد تا در لحظه بروز خطا بتواند جریان نشتی را بدون تأخیر به زمین منتقل کند. اولین قدم در تست سیم ارت، بررسی چشمی و فیزیکی مسیر آن است؛ یعنی اطمینان از سالم بودن عایق، اتصال صحیح به شینه ارت در تابلو برق، و اتصال مطمئن به الکترود زمین یا چاه ارت. این بررسی اولیه می‌تواند بسیاری از مشکلات مانند قطع‌شدگی یا اتصالات شل را قبل از وقوع حادثه آشکار کند.

برای تست دقیق‌تر، ابزارهایی مانند میلی‌اهم‌متر یا دستگاه ارت‌تستر استفاده می‌شوند. این دستگاه‌ها با تزریق یک جریان مشخص و اندازه‌گیری اختلاف پتانسیل، مقاومت مسیر ارت را محاسبه می‌کنند. مقاومت ایده‌آل باید کمتر از چند اهم باشد (معمولاً زیر ۲ اهم برای ساختمان‌های مسکونی و زیر ۱ اهم برای تجهیزات حساس صنعتی). اگر این مقاومت از مقدار استاندارد بالاتر باشد، باید سیستم ارت اصلاح یا بازسازی شود. یکی از نشانه‌های مشکل در ارت، عدم تغییر وضعیت فازمتر هنگام تماس با بدنه دستگاه‌های برقی است که نشان می‌دهد مسیر ارت عمل نمی‌کند.

اجرای تست دوره‌ای سیم ارت، به‌خصوص در مکان‌هایی که رطوبت خاک، خوردگی یا فرسودگی اتصالات محتمل است، اهمیت دوچندانی دارد. در پروژه‌های صنعتی، این تست‌ها معمولاً هر شش ماه یا سالانه انجام می‌شوند و نتایج آن در گزارش‌های ایمنی ثبت می‌شود. در ساختمان‌های مسکونی نیز، با وجود اینکه بازه تست ممکن است طولانی‌تر باشد، اما توصیه می‌شود هرچند سال یک‌بار عملکرد سیم ارت بررسی شود. یک سیستم ارت سالم نه‌تنها از برق‌گرفتگی جلوگیری می‌کند، بلکه در مواقعی مانند صاعقه یا نوسان شدید برق، می‌تواند از سوختن وسایل الکتریکی گران‌قیمت نیز پیشگیری کند.